Artysta nie indoktrynuje. Wolno mu kłamać i

zmyślać, tworzyć pozory prawdziwości. Nie ocenia się go za szczerość

przekazu, ale za piękno sposobu, w jaki mówi, za harmonijne połączenie

formy i treści. To nie znaczy, że artysta stoi ponad innymi. Może być

złym, niemoralnym człowiekiem, ale nigdy moralnym lub niemoralnym

artystą. Można się sprzeczać czy Mickiewicz był człowiekiem honoru.

Dziś wiemy, jak niemoralnie postępował wobec Polaków. Co do oceny jego

dzieł nie ma wątpliwości: są to dzieła bardzo udane. Jak jednak ocenić

je etycznie? To dobrze, że nawoływały do romantycznych zrywów? A może

to jednak źle?

Człowiek staje się artystą, podmiotem sztuki

tylko w chwili uczestniczenia w procesie twórczym lub w momencie, gdy

przemawia przez swoje dzieło do odbiorcy. Tylko w tych chwilach artysta

nie podlega ocenie moralnej. W każdej innej chwili jest tylko

człowiekiem. Artystę Rembrandta oceniamy, patrząc na obrazy o tematyce

religijnej cudnie ukazujące światło, Rembrandta człowieka oceniamy,

czytając o jego pijackim zamiłowaniu do rozbojów. Skąd ten dysonans

między życiem a twórczością? Przyczyna tkwi chyba w relacji między tymi

dwoma pierwiastkami. Życie jest pierwotne, sztuka – wtórna, życie jest

prawdą i źródłem, sztuka – naśladownictwem i czerpakiem. Życie jest

zmienne i pełne namiętności, sztuka chwyta strzępki uczuć, emocji i

stawia im mastabę lub monumentalny pomnik. I wreszcie; piękno sztuki

tkwi w harmonii, piękno życia w chaosie i nieprzewidywalności.
Tak

jak chciał Platon sztuka jako naśladownictwo jest poniżej życia. Jej

długotrwałość nie zachwyca, gdyż nie jest stała, to tylko ciągłe

umieranie i rodzenie się przy nowym odbiorcy. Jej ponadczasowość wynika

raczej z ponadczasowości wartości ważnych w prawdziwym życiu niż z

genialnego uchwycenia tematu przez twórcę.



Artysta – nadczłowiek?
Status

artysty w społeczeństwie zmieniał się wraz z biegiem czasu. Począwszy

od statusu rzemieślnika w starożytności, poprzez szarlatana z czasów

Moliera, aż do półboga, w dobie modernizmu, czującego silniej,

widzącego więcej, pozwalającego sobie na wszystko w imię twórczego

uniesienia, artysta przebył drogę od wielkiej skromności do skrajnej

pychy. Okres modernizmu jest szczególnie ciekawy. Wtedy o byciu artystą

zaczął decydować głównie sposób prowadzenia się, sztuka była dopiero na

drugim miejscu, jako element wchodzący do kanonu zachowań

artystycznych. Młódź galicyjska (wśród niej Boy czy Tetmajer) szła

ochoczo za rozpaczliwym głosem Baudelaire’a. Stada „albatrosów” z za

dużymi skrzydłami gromadziły się wokół Przybyszewskiego, urządzając

sobie szalone, „cygańskie” libacje. Tworzono sztukę i Teorię Skandalu,

trudno orzec jednoznacznie, która była ważniejsza. Zdaje się, że z tego

dorobku korzysta wielu współczesnych artystów „na pokaz”, choć

porzucono już wzniosłe idee spleenu.