Ale powróćmy do początku naszego teksu, ludność zależna popadała w różne formy zależności-podporządkowania, na przykład nie miała prawa mielić zboża w innych młynach, niż w tych które należały do właściciela ziemi. Potem ten rodzaj zależności pogłębiał sie zwykle. Ludzie zależni musieli kupować w "sklepach" należących do właściciela miejsca pracy, a w skrajnej formie swojego rodzaju "żetony" dominalne mogli wymieniać jedynie na piwo a póżniej wódkę u właściciela karczmy.Ciekawe że wyodrębniły sie dwa rodzaje zależności, bardziej ludzka,  na zachodzie, gdzie przeważał "trybut"- opłata czynszowa, i na wschodzie gdzie zwykle płaciło sie najemną pracą, czyli własnym ciałem. Nasza tradycja , podobnie jak i czeska  należało u swojego początku do tej pierwszej, patrząc na obfitość wybijanego pieniądza, kilka konkurujących ze sobą walut, i to na dodatek prawdziwych, bo kruszcowych.

Paradoksalnie wolnościowa, bardziej przynajmniej na tle zachodnich kultura polska, po 16wieku stawała się za sprawą głownie pańszczyzny,  bardziej barbarzyńska i zacofana, od systemów zachodnich. Proces ten zachodził prawdopodobnie pod wpływem kulturowej ekspansji wschodu, i importu wschodnich oligarchów do państwa polskiego, Odwrotnie, wschodnie kraje Rzeczypospolitej,  pod wpływem naszej kultury stawały sie bardziej wolnościowe. A sam  proces zniewalania jednostki w europie,  dokonywał się z jej dwu obrzeży, na południu, gdzie pod wpływem islamu  dotykał w największym stopniu Hiszpanie,  i południowe włochy, i na wschodzie. Wymienić też należy Bałkany, i ekspansję cywilizacyjnych rozwiązań i modeli kulturowych. W każdym przypadku jednak były to wpływy obce.

Zresztą sama cywilizacja " zachodnia nie była jednorodna, obok nurtu chrześcijańskiego i greckiego [ wolnościowych] był także nurt "rzymski"- wyrodzony pod wpływem Persji w socjalne i etatystyczne państwo, z niego też czerpała myśl gallofrankijska,  oraz rodzime lokalne tradycje


Tego typu podział pracy, i związany z nim podział na rodzaj świadczenia usług,  znany już w starożytności. Podział na ludzi mniej lub bardziej wolnych, posiadających prawa i własność, i na  niewolników* praktycznie  całkowicie zależnych od właściciela miejsca pracy, czyli środków do życia.