Tak więc rozwój rzemiosła i nowych miast, ich rozkwit był bezpośrednim czynnikiem powodującym powstawanie Hanzy. Ten proces rozwinął się też na wschodzie Europy, ekspansja osadników i kupców niemieckich, ich wola uniezależnienia się od panów feudalnych doprowadziły do powstania i rozwoju osad nadbałtyckich i przekształcania się ich w miasta. Początkiem rozwoju miast bałtyckich było założenie osady kupców i rzemieślników nad rzeką Trave obok istniejącej już Starej Lubeki.
Lubeka wkrótce otrzymała prawa miejskie, co dawało jej możliwość samorządu i ustanawiania własnych praw, które to nadawały wolność osobistą zamieszkałej ludności. Wkrótce Lubeka posiadająca wiele przywilejów ekonomicznych rozrosła się i stała stolicą Rzeszy niemieckiej w 1226 r. Po Lubece zaczęły powstawać nowe miasta, bazy przeładunkowe w handlu dalekomorskim takie jak Rostock, Wismar, Stralsund, Hamburg.

Ekspansja kupców niemieckich nie zatrzymała się na zachodnich wybrzeżach Bałtyku, rozszerzając swe wpływy i wykorzystując działania wojenne zakonu krzyżackiego dokonywali ekspansji na wschód. Dotarli aż do centrum handlowego na Rusi do Nowogrodu.
W XIII w., po założeniu przez Krzyżaków siedziby biskupiej Rygi, dotarło tu też wielu kupców z Lubeki. Po podbiciu Prus przez zakon krzyżacki z Mazowsza, powstały tu miasta kupieckie Chełmno, Toruń, w 1237 r. Elbląg, gdzie Krzyżacy zbudowali zamek i założyli miasto. Do założenia Elbląga przyczynili sie też kupcy z Lubeki, o czym świadczą prawa lubeckie nadane miastu. W innych miastach na Pomorzu, np. w Gdańsku, powstawały też pierwsze osady kupieckie, choć rozwój ich był znacznie późniejszy.

W 1282 r. trzy niemieckie związki kupieckie: Lubeka, Hamburg, Kolonia połączyły się w jeden, tworząc niemiecką Hanzę. Tak więc szlaki hanzeatyckie obejmowały na wschodzie Nowogród, Bergen na północy, Londyn i Brugię na zachodzie, system handlowy zawładnął szlakami Morza Północnego i Bałtyckiego i trwał on wiele stuleci.
Handlowano wtedy głównie futrami, skórami, woskiem, smołą ze wschodu, z Prus zwożono drewno, bursztyn, zboża, z zachodu sukno z Flandrii i wyroby metalowe z nad Renu i Westfalii, poza tym wina i przyprawy hiszpańskie, ze Skandynawii głównie żelazo i ryby.

Charakter związku kupieckiego zmieniał się powoli i do roku 1299 nabrał znaczenia związku miast. Hanza stała się więc związkiem miast broniących wspólnie swych interesów i przywilejów.